MALAYBALAY CITY (BukidnonNews.Net/12 April 2025) The Municipality of Libona brought to life a powerful retelling of its ancestral past during the Kaamulan 2025 through its street dancing and ground presentation.
Rooted in the rich heritage of the Higaonon people, the storyline unfolds in Bagtok, where indigenous practices such as farming, hunting, gold panning, and weaving were deeply intertwined with rituals of gratitude to Magbabaya (the Creator).
Through sacred rites like Ibasakok, Pangaliya, and Pamulawan, the people sought blessings and protection from the spirits of the forest, rivers, and mountains. When disputes over land boundaries triggered conflict, the community turned to the peace ritual Tampuda Hu Balagun, where the cutting of rattan signified forgiveness and the end of war. The act reflected their sacred bond, Bungkatal ha Bulawan, and earned them the proud identity of “weavers of peace.”
Libona’s presentation also depicted the arrival of Spanish colonizers in Mount Kitanglad and the community’s resistance, highlighting the bravery of Higaonon women who defended their land against armed invaders.
The phrase “Qué lugar es este?”—uttered by a foreigner who marveled at the abundance of gold—was answered with “Libo, libo na ang bulawan,” eventually giving rise to the name “Libona.”
The narrative culminated in the sacred Kaliga, a nine-day ritual led by the Baylan and Datu, where songs, chants, and the Dugsò dance were performed to offer thanksgiving and ensure continued protection for the community.
Libona’s performance was not only a cultural showcase but a moving homage to ancestral wisdom, collective memory, and the enduring spirit of peace and unity. (BukidnonNews.Net based on the original text)
Photograb courtesy of Bukidnon Kaamulan Livestream
Ang kasaysayan sa katawhan diha taliwala bahin sa Amihang Mindanao Probinsya sa Bukidnon. Ang mga Higaonon nga malinawon sa ilang kinabuhi diha sa gi-nganlan og Bagtok. Og dinhi sa ilang kinabuhi diha sa pag-uma, pag-pangaso, pagpamulawan, ug usa ka maghahabol. Isip lumadnong pamatasan nagpasalamat kang Magbabaya og pag pangayo sa pagtugot sa mga magbalantay sa kaomahan, katubigan, ug kalasangan pinaagi sa paghimo sa ritwal Ibasakok, Pangaliya, Pamulawan, kay kini inubanan sa duha ka bangkaso, sa kawas ug ang ipa-anud sa suba.
Sa laing bahin ang panagkibil sa mga utlanan sa yutang nangkon ang ilang masinati nga kagubot og sa paghunong og hupay sa ilang gibati mipahigayon ang maong Datu sa pag-atubangay sa sagradong kalinaw, inubanan sa pipila ka mga Bagani nga ilang katungdanan ang kahapsay sa katawhan. “Tampuda Hu Balagun” ang pagputol sa maong uway simbolo sa paghunong og pagpasaylo aron magpuyo sa tunhay nga kalinaw. Kini nagsubay sa matarong nga kinaiya tuman sa sagradong bugkos (Bungkatal ha Bulawan). Hulagway nga magarbuhon nga ginganlan og maghahabol sa kalinaw.
Ang katohom sa bukid Kitanglad, nahatag sa kahigay’onan sa mga langyaw gikan pa sa likod bahin sa kalibutan (Espanya). Og diha sa ilang pagpamulawan dayun sa pagduol ug pangutana “Qué lugar es este?” (Espanyol) ug sa ilang pagsabot bahin sa bulawan nga ilang nakuha, isa kanila ang mi-tubag, “Libo, libo na ang bulawan”.
Ang hugpong sa mga estranghero ilang nalantawan sa pikas bahin sa kabukiran ang pagbalik uban ang kasundalohan dala ang maka bag-ong gamit igugubat rifle ug canyon.Milanog ang kalisang ug kahadlok og tungod sa kagamay sa ilang mga kalalakihan wala magduha-duha pagsukol ang kababaehan batok sa mga langyaw. “Fuego!” (Espanya), “Magsugod kid-on!” (Higaonon). Ubay-ubay kanila ang samaran ug wala sila mapakyas sa ilang kadaugan. Ang kamatayon sa mga estranghero handumanan sa ngalan bukid Ki-lagas (Mt. Kilagas).
Ang ilang kaagi batok sa mga langyaw naghatag kanila ug kadasig diha sa paghalad pasalamat kang Magbabaya sa bukid Tampolong ilang tapokanan sa pulong ug pag-ampo mipahigayon ang naandang lumandong buluhaton. Og kini gipangulohan sa Baylan ug Datu sa ilang banay. Sa dili pa sugdan, ang kababayenhan diha sa pagkanta sa maong Pagtabok uban sa pagtugot ni Datu, og aron magmalahutayon sa pipila ka adlaw, ila kining paga puli-pulihan sa pag alirong diha sa maong dapulan. Pito hangtud siyam ka adlaw nga way hunong ang pag-ampo sa sayaw sa maong Dugsò ug ang pagsunod sa Datu diha iyang pag Olagìng, ikanaog ang dapulan sa panimalay, og gi-ngalan, Agbong, ang pagtapos sa sagradong lumandong “Kaliga.”
Ang pagtapil sa kagahapon nahipatik sa kasaysayan gikan sinugdanan ngadto sa pangutana nga wala masabtan ug tubag nga layo sa pangutana, “Qué lugar es este?” “Libo, libo na ang bulawan”. Dili tanan kasaysayan sayop, ug dili tanan husto, sakto. Kay namo kini ang hinungdan sa pangutana nga wala matubag, kay dinhi nahimugso ug natala ang lugar nga gi-nganlan ug “LIBONA.”