MALAYBALAY CITY (BukidnonNews.Net/12 April 2025) The Malaybalay City contingent retold a significant story from Sitio Cabacungan, Barangay Linabo, Malaybalay City. The Bukidnon tribe retold a significant cultural narrative highlighting their resilience and devotion to ancestral traditions.
According to oral accounts, during nights of the LUMALAM-AGA (bright moon), a terrifying creature known as SALARUNG, with a glowing horn, would descend from the hill MAUYAW-UYAW, signaling death within the tribe.
The community lived in fear as the beast claimed the lives of several male members—until, for the first time, a woman considered a “princess” in the tribe also fell victim. This triggered grief and fury across the community, prompting APO MABALAW and his BAGANI warriors to confront the creature, initially without success.
The women of the tribe joined the response by performing the sacred PANGAMPO HA RITWAL, offering KILALA and invoking protection through ancestral weapons and chants.
Eventually, the community succeeded in driving away the SALARUNG, asking MAGBABAYA to prevent its return.
To honor this triumph and ensure continued protection, the tribe held a KALIGA, a sacred ritual lasting seven days and nights, featuring dances like DUGSO, BINAYLAN, and SAUT, accompanied by traditional Bukidnon instruments. The story remains a powerful symbol of the tribe’s spiritual strength, cultural identity, and unbroken bond with the natural and spirit worlds. (BukidnonNews.Net based on the original text)
Photograb courtesy of Bukidnon Kaamulan Livestream
TUMBAGA HA SUNGAY
Ang syudad sa Malaybalay adunay hugot nga pagtuo sa mga Lumadnong Kultura ug usa sa mga dagkong hinungdan sa pagkamalambuon sa syudad mao ang pagtuo ug pagpreserbar sa mga lumadnong tradisyon ug pamatasan.
Sa kasingkasing sa probinsya sa Bukidnon, makita ang tribong BUKIDNON. Tungod kay sila gapuyo sa mga habug nga mga bukid, ginatawag usab sila og highland tribe.
Nagsugod ang atong sugilanon sa MAUYAW-UYAW, usa ka habog nga bungtod sa CABACUNGAN, sitio sa barangay Linabo, sakop ni’ng syudad sa Malaybalay. Sa matag-adlaw nga pagkinabuhi sa mga lumulupyo, nabantayan nila nga adunay gakakabsan aksanan nga kinabuhi sa ilahang sakop sa tribu nga mga lalaki, hilabi na sa panahon sa LUMALAM-AGA o paghayag sa bulan. IlNG nasuta NGA Kining hinungdan diay sa isa ka kahibulongang ug makalilisang uyamot nga SALARUNG. Inig-agumod niya gikan sa tiptip sa MAUYAW-UYAW, musiga usab ang iyang gabaga nga sungay nga masaksihan gayud sa tibuok tribo. Malukop dayon ang tibouk katilingban sa kabalaka kay kini sinyales nga aduna na usab mamatay.
Kini nagpadayon sa pipila ka mga adlaw ug pipila na usab ka kinabuhi ang nakalas. Usa ka LUMALAM-AGA niana, napukaw nalamang ang tibuok tribo sa makusog nga tiyabaw ni APO MABALAW tungod kay sa unang higayun usu na ka babae ang namatay sa ilang tribu. Dili matungkad ang kasuko ni APO MABALAW sa nahitabo tungod kay ang kababa-inhn sa ilang tribu gina isip nila nga usa ka PRINSESA.
Kini nahatag sa tribu ug wala na gyud nangalipay ang tanan tungod sa maong panhitabo. Napatingog og mga AGONG ang kababayen-an aron mapahimangnoan ang tribo nga mag-amping ug magmabinantayon hilabi na nga ang maong SALARUNG ana-a sa bungtod. Nakadugang usab sa kalisang ang tiningog sa langgam nga KUWAW nga kung paminawon, daw ginaTUNGLo ang tibouk katilingban.
Sa kasuko ni APO MABALAW sa nahitabo sa ilang prinsesa, gisulong niya ang maong SALARUNG uban ang iyang mga BAGANI gamit ang mga sundang ug mga pana apan wala kini madutli. Sa pipila ka mga higayon, wala gayud kini nakatarug sa maong Salarung ni naka tatsa. Nakadesisyon sila nga mupauli ug mukuha sa ilang mga bangkaw ug kalasag gisandig nila kini sa BANGKASO. Ingon man, ang kababayen-an nagdala og KILALA ug uban pang mga halad ug giritwalan nila kini pinaagi sa PANGAMPO HA RITWAL aron ang maong mga HINABIGAN maoy makasumpa ug makaabog sa dakung SALARUNG nga TUMBAGA HA SUNGAY.
Tuod man, naabug nila ang SALARUNG gamit ang mga KILALA, BANGKAW, UG KALASAG ug ilang gipangayo sa MAGBABAYA nga dili na Kini mobalik pag-usab hangtud sa kahangturan nga dili na makadala og kabalaka sa tribung Bukidnon sa Sitio Cabacungan, Barangay sa Linabo.
Naghuokay ang tanan pinasagi sa pagpahigayon og KALIGA, usa sa pinakataas ug pinakasagrado nga ritwal nga mukabat og PITO KA ADLAW ug PITO KA GABII nga seremonyas. Dinhi masaksihan ang kahingpitan sa pagpasaalamat alang sa maayong kinabuhi, maayong ani, ug maayong panginabuhian. Nanayaw sila og og DUGSO, BINANUG, BINAYLAN, SAYAW SA BO-O, SAYAW SA ABAKA gamit ang INABUL ug SAUT kon WAR dance nga giduyogan sa mga instrumentoNG Bukidnon nga mao ang TAMBUL, BANTULA, AGUNG, ug KULINTANG.
Hangtud karon, nagpabilin ang tribo nga lig-on, malinawon, ug malipayon inubanan sa ilang hugot nga pagsaulog sa naandan nga kultura ug tinuhuan.